146 Gian Maurizio
drög e da lan lavina e lan quëla la va esposta per causa dall' ertezza da
lan muntagna. E giüdicher da lan forma fisionomica la popolaziun da la
Bragaia per in gran part ca la vegna dall' Italia, ma i ligam pulitic di
temp pü veil la tagnivan unida e la Rezia, e pü tard cun quista e la
5 Cunfederaziun elvetica er lan relaziun confessionëla e lan custümanza ca
van cun quelan e pair. Han maschia altar element e l' element primitif.
Al dialet da quista cuntreda in fond talian, al sumeia però el rumanc e
l' cuntegn er qualgi parola da altran lingua, cufà la spagnöla, la franzeisa,
la tudeisca e l' ingleisa. Quist dialet as po dividar in du part principäla.
10 Quel, da sot Porta (part sot) e quel da sur Porta (part zura). As incuntra
pero da lan differenza almeno en la pronunzia as po dir in ogni pais.
Soi e Castasegna han la pronunzia ca tira sül Lumbard, e Visavran predomina
… l' accent piemunteis inscia er e Casacca cun ün ideetta da rumanc,
e Burnöif, Stampa e Caltüra al predomina al Venezian, Bond as segn in
15 mez fra l' accent da surporta e quel da sot. Quistan diferenza pon gnir
da divers pais, indua ca üna part da abitant praticävan, gio c' al Bargaiot,
per causa dal terren fruttifar … da la val ca nu po nutrir tüg i abitant, è
sempar stag düsa e inder per qualgi temp in pais furascteir e fer in qui
diversi masteir. Al linguag Bargaiot nun ha mai giü lingua scritgia. Lan
20 scritgiüra veila ch' as trova, l' èn fatga o in latin, o in tudeisch e massimament
… quilan di drian secul in talian. Er el di d' ingiö, i Bargaiot as
serviscan, ben o mel dal talian tant per al servizi religius cu en la scola
in tütg' i üffezi püblich e cuntrat privat cufa er per scrivar lettra. I pac
Bargaiot c' han scritg vargot per la stampa, i s' han servi o dal latin o
25 dal talian, o dal tudeisch.
I Bargaiot en sempar stag gelus da l' indipendenza politica e civila.
Giò tantgi secul evant cu c' as formass la confederaziun elvetica e lan lega
retica per as difendar cuntar l' uppusiun di nobal frudatari. … … … I oman da
Bragaia immediatament da l' impero germanich senza l' ordan intermediari
30 da la nobiltà. Per qualtgi temp al vescuf da Coira veiva ben esercita
qualtgi cumpetenza giürisdizionëla; … ma istituziun da carater feudal nun han
mai esistü.
La diversità dal sistema da governo e da istituziun confessionëla
veivan tragg ent i temp passaà massima dopo ca Clavena e Valtelina en
35 statgia dastaccëda dai Griscun, una linia da separaziun fra lan popolaziun
da la Bragaia e quelan da lan Cumüna Lumbarda da dal reist da la val
da la Maira; ma issa dopo ch' i pregiüdizi superstizius en indag ün zich
da banda e la Lumbardia è unida el stato nazionel da l' Italia lan du
populaziun vivan in meiar relaziun da bun vascinadag e amicizia.
<TEI> <teiHeader> <fileDesc> <titleStmt> <title type="main">Rätoromanische Chrestomathie</title> <author> <persName> <surname>Decurtins</surname> <forename>Caspar</forename> </persName> </author> </titleStmt> <editionStmt> <edition>Digitalisierte Ausgabe</edition> </editionStmt> <extent> <measure type="pages">1</measure> </extent> <publicationStmt> <pubPlace>Köln</pubPlace> <publisher> <orgName>Sprachliche Informationsverarbeitung, Universität zu Köln</orgName> <email>buero@spinfo.uni-koeln.de</email> <address> <addrLine>Albertus-Magnus-Platz</addrLine> <addrLine>50923 Köln</addrLine> </address> </publisher> <availability> <licence target="http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/de/"> <p>Distributed under the Creative Commons Attribution-NonCommercial 3.0 Unported License.</p> </licence> </availability> </publicationStmt> <sourceDesc> <bibl>Decurtins, Caspar: Rätoromanische Chrestomathie</bibl> <biblFull> <titleStmt> <title level="m" type="main">Rätoromanische Chrestomathie</title> <author> <persName> <surname>Decurtins</surname> <forename>Caspar</forename> </persName> </author> </titleStmt> <editionStmt> <edition n="1"/> </editionStmt> <extent> <measure type="pages">7260</measure> </extent> <publicationStmt> <pubPlace>Erlangen</pubPlace> <publisher> <name>Vollmöller, Karl</name> </publisher> </publicationStmt> </biblFull> <msDesc> <msIdentifier> <repository>Digizeitschriften.de</repository> </msIdentifier> <physDesc> <typeDesc> <p>Chrestomatie</p> </typeDesc> </physDesc> </msDesc> </sourceDesc> </fileDesc> <encodingDesc> <p>Dieses Werk wurde in XML/TEI P5 kodiert.</p> </encodingDesc> <profileDesc> <langUsage> <language>Rhaeto Romanic</language> </langUsage> <textClass></textClass> </profileDesc> </teiHeader> <text> <body> 146 Gian Maurizio <lb/>
drög e da lan lavina e lan quëla la va esposta per causa dall' ertezza da <lb/>
lan muntagna. E giüdicher da lan forma fisionomica la popolaziun da la <lb/>
Bragaia per in gran part ca la vegna dall' Italia, ma i ligam pulitic di <lb/>
temp pü veil la tagnivan unida e la Rezia, e pü tard cun quista e la <lb/>
5 Cunfederaziun elvetica er lan relaziun confessionëla e lan custümanza ca <lb/>
van cun quelan e pair. Han maschia altar element e l' element primitif. <lb/>
Al dialet da quista cuntreda in fond talian, al sumeia però el rumanc e <lb/>
l' cuntegn er qualgi parola da altran lingua, cufà la spagnöla, la franzeisa, <lb/>
la tudeisca e l' ingleisa. Quist dialet as po dividar in du part principäla. <lb/>
10 Quel, da sot Porta (part sot) e quel da sur Porta (part zura). As incuntra <lb/>
pero da lan differenza almeno en la pronunzia as po dir in ogni pais. <lb/>
Soi e Castasegna han la pronunzia ca tira sül Lumbard, e Visavran predomina <lb/>
… l' accent piemunteis inscia er e Casacca cun ün ideetta da rumanc, <lb/>
e Burnöif, Stampa e Caltüra al predomina al Venezian, Bond as segn in <lb/>
15 mez fra l' accent da surporta e quel da sot. Quistan diferenza pon gnir <lb/>
da divers pais, indua ca üna part da abitant praticävan, gio c' al Bargaiot, <lb/>
per causa dal terren fruttifar … da la val ca nu po nutrir tüg i abitant, è <lb/>
sempar stag düsa e inder per qualgi temp in pais furascteir e fer in qui <lb/>
diversi masteir. Al linguag Bargaiot nun ha mai giü lingua scritgia. Lan <lb/>
20 scritgiüra veila ch' as trova, l' èn fatga o in latin, o in tudeisch e massimament <lb/>
… quilan di drian secul in talian. Er el di d' ingiö, i Bargaiot as <lb/>
serviscan, ben o mel dal talian tant per al servizi religius cu en la scola <lb/>
in tütg' i üffezi püblich e cuntrat privat cufa er per scrivar lettra. I pac <lb/>
Bargaiot c' han scritg vargot per la stampa, i s' han servi o dal latin o <lb/>
25 dal talian, o dal tudeisch. <lb/>
I Bargaiot en sempar stag gelus da l' indipendenza politica e civila. <lb/>
Giò tantgi secul evant cu c' as formass la confederaziun elvetica e lan lega <lb/>
retica per as difendar cuntar l' uppusiun di nobal frudatari. … … … I oman da <lb/>
Bragaia immediatament da l' impero germanich senza l' ordan intermediari <lb/>
30 da la nobiltà. Per qualtgi temp al vescuf da Coira veiva ben esercita <lb/>
qualtgi cumpetenza giürisdizionëla; … ma istituziun da carater feudal nun han <lb/>
mai esistü. <lb/>
La diversità dal sistema da governo e da istituziun confessionëla <lb/>
veivan tragg ent i temp passaà massima dopo ca Clavena e Valtelina en <lb/>
35 statgia dastaccëda dai Griscun, una linia da separaziun fra lan popolaziun <lb/>
da la Bragaia e quelan da lan Cumüna Lumbarda da dal reist da la val <lb/>
da la Maira; ma issa dopo ch' i pregiüdizi superstizius en indag ün zich <lb/>
da banda e la Lumbardia è unida el stato nazionel da l' Italia lan du <lb/>
populaziun vivan in meiar relaziun da bun vascinadag e amicizia. </body> </text></TEI>